Người giám sát khi công chứng văn bản từ chối nhận di sản
Trong thực tế, khi thực hiện thủ tục công chứng văn bản từ chối nhận di sản, nhiều người băn khoăn không biết có cần người giám sát (NGS) tham dự hay không. Một số trường hợp người thừa kế là người cao tuổi, người khuyết tật, người có khó khăn trong nhận thức… khiến các tổ chức công chứng thường yêu cầu có người đi cùng hoặc làm chứng. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành có bắt buộc phải có người giám sát công chứng văn bản từ chối nhận di sản hay không? Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết căn cứ pháp lý, các trường hợp cần hoặc không cần người giám sát, cùng ví dụ minh họa cụ thể theo quy định mới nhất.
Các quy định liên quan đến việc có hoặc không có người giám sát trong quá trình công chứng được điều chỉnh bởi:
Luật Công chứng 2014
Bộ luật Dân sự 2015
Luật Người khuyết tật 2010
Nghị định 29/2015/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Công chứng
Theo Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015, người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, nhưng việc từ chối phải được lập thành văn bản và được công chứng hoặc chứng thực trước khi chia di sản.
Về người giám sát, Luật Công chứng 2014 không quy định bắt buộc phải có người giám sát trong mọi trường hợp công chứng. Tuy nhiên, tại Điều 44 Luật Công chứng 2014, có quy định đặc biệt:
“Công chứng viên phải kiểm tra năng lực hành vi dân sự của người yêu cầu công chứng. Nếu người này có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, công chứng viên có thể yêu cầu người giám hộ hoặc người làm chứng tham dự.”
Như vậy, việc có người giám sát công chứng văn bản từ chối nhận di sảnchỉ bắt buộc trong một số trường hợp đặc biệt, không áp dụng đại trà cho mọi người thừa kế.
2. Khi nào bắt buộc phải có người giám sát công chứng văn bản từ chối nhận di sản?
2.1. Trường hợp người từ chối mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự
Theo Điều 22 và Điều 24 Bộ luật Dân sự 2015, người mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự phải có người giám hộ. Khi thực hiện công chứng văn bản từ chối di sản, người giám hộ là NGS bắt buộc, đại diện cho người được giám hộ thực hiện việc ký kết, điểm chỉ và làm việc với công chứng viên.
Ví dụ: Một người bị tâm thần, mất khả năng nhận thức, đã được Tòa án tuyên mất năng lực hành vi, thì người giám hộ hợp pháp (ví dụ: cha, mẹ, vợ/chồng, con cái) phải tham gia công chứng với tư cách người đại diện.
2.2. Trường hợp người từ chối là người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi
Khoản 2 Điều 23 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
“Người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi được Tòa án chỉ định người giám hộ hoặc người hỗ trợ pháp lý trong các giao dịch dân sự.”
Trong trường hợp này, công chứng viên phải yêu cầu có người giám sát hoặc người hỗ trợ pháp lý đi cùng, đảm bảo việc công chứng được thực hiện minh bạch, đúng ý chí thực tế của người từ chối di sản.
2.3. Trường hợp người công chứng không thể tự mình ký, điểm chỉ
Nếu người thừa kế bị khuyết tật thể chất, bị mù, không thể viết hoặc ký, thì theo Điều 48 Luật Công chứng 2014, phải có người làm chứng hoặc người giám sát giúp họ ký, điểm chỉ đúng quy định. Người giám sát ở đây có vai trò xác nhận việc người từ chối đã nghe, hiểu, đồng ý với nội dung văn bản trước khi ký.
3. Khi nào không bắt buộc có người giám sát công chứng văn bản từ chối nhận di sản?
Người thừa kế không cần NGS nếu đáp ứng đủ các điều kiện sau:
Có đầy đủ năng lực hành vi dân sự (từ đủ 18 tuổi, minh mẫn, tự nhận thức và làm chủ hành vi);
Có thể tự ký hoặc điểm chỉ;
Việc công chứng thực hiện trực tiếp tại trụ sở tổ chức hành nghề công chứng.
Trong những trường hợp này, công chứng viên chỉ cần kiểm tra năng lực hành vi, đối chiếu giấy tờ tùy thân và xác nhận ý chí tự nguyện là có thể chứng nhận hợp lệ, không cần người giám sát hoặc người làm chứng.
Ví dụ: Một người 40 tuổi, minh mẫn, muốn từ chối nhận phần thừa kế nhà đất do cha mẹ để lại, chỉ cần lập văn bản và yêu cầu công chứng bình thường, không cần người giám sát đi kèm.
4. Ví dụ thực tế về người giám sát công chứng văn bản từ chối nhận di sản
Ví dụ 1 – Có người giám sát: Bà N, 78 tuổi, bị yếu mắt và nghe kém, có con trai là ông T đi cùng khi công chứng văn bản từ chối nhận di sản. Công chứng viên xác định bà N còn minh mẫn nhưng không đọc rõ được nội dung nên yêu cầu ông T làm người giám sát, chứng kiến quá trình đọc và ký. Văn bản được công chứng ngày 05/8/2024, hợp lệ theo quy định tại Điều 44 Luật Công chứng 2014.
Ví dụ 2 – Không cần người giám sát: Anh H, 35 tuổi, là người thừa kế duy nhất của cha nhưng muốn từ chối di sản để lại cho mẹ. Anh H đến công chứng một mình, công chứng viên kiểm tra thấy đủ năng lực hành vi, đọc lại nội dung văn bản và xác nhận chữ ký. Văn bản có hiệu lực ngay khi công chứng, không cần NGS hoặc người làm chứng.
Tóm lại, người giám sát công chứng văn bản từ chối nhận di sảnkhông phải là yếu tố bắt buộc trong mọi trường hợp. Việc có người giám sát chỉ cần thiết khi người yêu cầu công chứng mất năng lực hành vi, bị hạn chế năng lực hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi. Đối với người thừa kế có đầy đủ năng lực pháp luật và hành vi dân sự, việc công chứng được thực hiện bình thường, không cần người giám sát đi kèm. Việc xác định đúng trường hợp cần hay không cần người giám sát sẽ giúp quá trình công chứng diễn ra nhanh gọn, hợp pháp, tránh phát sinh tranh chấp sau này.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ:Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy:Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
