Ký hợp đồng dưới ép buộc: Văn bản công chứng có hiệu lực?
Hủy văn bản công chứng khi hợp đồng bị ký trong tình trạng bị đe dọa, cưỡng ép là một trong những vấn đề phức tạp thường phát sinh trong thực tiễn giải quyết tranh chấp dân sự. Mặc dù hợp đồng đã được công chứng và có giá trị chứng cứ cao, nhưng nếu ý chí của một bên không được hình thành một cách tự nguyện, văn bản công chứng vẫn có thể bị Tòa án tuyên hủy. Việc nhận diện đúng tình trạng đe dọa, cưỡng ép có ý nghĩa then chốt trong việc bảo vệ quyền tự do ý chí của chủ thể giao kết. Đây cũng là ranh giới pháp lý quan trọng giữa hiệu lực hình thức và hiệu lực thực chất của hợp đồng công chứng.
>>> Xem thêm: Quy định mới: Trách nhiệm pháp lý củavăn phòng công chứng nếu sai phạm
1. Tự do ý chí – điều kiện cốt lõi của hiệu lực hợp đồng công chứng
Theo lý luận pháp luật dân sự, hợp đồng chỉ có hiệu lực khi ý chí của các bên được hình thành tự do, tự nguyện và không bị chi phối trái pháp luật. Công chứng không làm phát sinh hiệu lực nếu bản thân ý chí giao kết đã bị khiếm khuyết.
Bộ luật Dân sự 2015 xác định rõ: “Giao dịch dân sự được xác lập do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép thì bên bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch đó vô hiệu”.
Như vậy, dù hợp đồng đã được công chứng đúng trình tự, nếu việc ký kết diễn ra trong tình trạng bị đe dọa, cưỡng ép, điều kiện về ý chí tự nguyện không được bảo đảm.
2. Thế nào là đe dọa, cưỡng ép trong giao kết hợp đồng?
Đe dọa, cưỡng ép trong giao kết hợp đồng được hiểu là hành vi cố ý của một bên hoặc người thứ ba nhằm buộc bên còn lại phải ký kết hợp đồng trái với ý chí thực sự của họ.
Các biểu hiện thường gặp bao gồm:
Đe dọa xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm
Đe dọa gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản hoặc người thân
Sử dụng sức ép tinh thần kéo dài khiến bên kia không còn khả năng lựa chọn
Ví dụ minh họa: “Người cao tuổi bị con cháu đe dọa không chăm sóc, không cho gặp cháu nếu không ký hợp đồng chuyển nhượng nhà đất tại văn phòng công chứng”.
Trong các trường hợp này, chữ ký tồn tại về mặt hình thức nhưng ý chí giao kết là ý chí bị cưỡng bức.
Khi Tòa án xác định có hành vi đe dọa, cưỡng ép tại thời điểm ký hợp đồng, văn bản công chứng không được bảo vệ về mặt hiệu lực, dù trình tự công chứng là đúng.
4. Chứng minh tình trạng bị đe dọa, cưỡng ép trong thực tiễn xét xử
Khó khăn lớn nhất trong các vụ việc yêu cầu hủy văn bản công chứng là chứng minh yếu tố đe dọa, cưỡng ép. Tòa án thường xem xét tổng hợp các chứng cứ như:
Lời khai thống nhất của người bị cưỡng ép và người làm chứng
Tin nhắn, ghi âm, ghi hình thể hiện hành vi đe dọa
Hoàn cảnh đặc biệt của người ký hợp đồng (tuổi cao, bệnh tật, phụ thuộc)
Diễn biến bất thường trước và sau thời điểm ký kết
Ví dụ minh họa: “Hợp đồng chuyển nhượng được ký ngay sau khi bên bán bị giữ giấy tờ tùy thân và bị buộc ký để được thả về nhà”.
Những yếu tố này giúp Tòa án xác định ý chí tự nguyện đã bị triệt tiêu.
5. Trách nhiệm của công chứng viên trong trường hợp có dấu hiệu cưỡng ép
Theo Luật Công chứng 2024, công chứng viên có nghĩa vụ:
Kiểm tra sự tự nguyện của các bên
Từ chối công chứng nếu phát hiện dấu hiệu bị đe dọa, cưỡng ép
Tuy nhiên, nhiều hành vi cưỡng ép được thực hiện tinh vi, gián tiếp, khiến công chứng viên khó nhận biết ngay tại thời điểm công chứng. Trong trường hợp không có dấu hiệu rõ ràng, việc công chứng không bị xem là trái luật, nhưng văn bản vẫn có thể bị hủy nếu Tòa án xác định có cưỡng ép thực tế.
6. Hệ quả pháp lý khi văn bản công chứng bị hủy do cưỡng ép
Khi văn bản công chứng bị Tòa án tuyên hủy do hợp đồng bị ký trong tình trạng bị đe dọa, cưỡng ép, các hệ quả pháp lý phát sinh gồm:
Hợp đồng bị xác định là vô hiệu
Các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận
Bên có hành vi cưỡng ép phải bồi thường thiệt hại (nếu có)
Trong nhiều vụ việc, việc hủy văn bản công chứng còn kéo theo hủy đăng ký biến động nhà đất, gây xáo trộn lớn về quyền tài sản.
7. Kết luận
Hủy văn bản công chứng khi hợp đồng bị ký trong tình trạng bị đe dọa, cưỡng ép là cơ chế pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ quyền tự do ý chí – nền tảng của giao dịch dân sự. Công chứng không thể hợp thức hóa một giao dịch được xác lập bằng sự sợ hãi hoặc áp lực trái pháp luật. Do đó, việc xem xét bản chất ý chí tại thời điểm ký hợp đồng luôn được Tòa án đặt lên hàng đầu, cao hơn cả giá trị hình thức của văn bản công chứng.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
